आजच्या या लेखात, मी तुमच्यासाठी घेऊन आलो आहे भारतीय आरक्षण मराठी निबंध (essay on reservation in India in Marathi). भारतीय आरक्षण मराठी निबंध हा मराठी माहिती निबंध लेख मुलांसाठी आणि सर्व वर्गांसाठी अगदी पहिली पासून ते महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांसाठी उपयोगी आहे.
तुम्ही तुमच्या शाळा किंवा महाविद्यालयीन प्रकल्पासाठी भारतीय आरक्षण मराठी निबंध (essay on reservation in India in Marathi) वापरू शकता. आमच्या या वेबसाइटवर इतर सुद्धा अनेक विषयांवर मराठीमध्ये निबंध उपलब्ध आहे, ते सुद्धा आपण आपण वाचू शकता.
भारतीय आरक्षण मराठी निबंध, Essay On Reservation in India in Marathi
भारतातील आरक्षण ही मागासलेल्या आणि कमी प्रतिनिधित्व असलेल्या समुदायांच्या सदस्यांसाठी शिक्षण, नोकरी, निवडणूक आणि सरकारी संस्थांमधील जागांची ठराविक टक्केवारी बाजूला ठेवण्याची प्रक्रिया आहे. अनुसूचित जाती (SC), अनुसूचित जमाती (ST) आणि इतर मागासवर्गीय (OBC) हे संविधान अंतर्गत आरक्षण धोरणांचे प्राथमिक लाभार्थी आहेत.
परिचय
आरक्षण हा भारतातील एक महत्वाचा परंतु वादाचा विषय झाला आहे. आरक्षणामागील मुख्य उद्देश समाजातील दुर्बल घटकांचे सक्षमीकरण हे होते.
भारतातील आरक्षण म्हणजे मागासलेल्या आणि कमी प्रतिनिधित्व असलेल्या समाजातील लोकांसाठी सरकारी संस्थांमध्ये ठराविक टक्के जागा राखून ठेवणे.
संविधानाच्या अंतर्गत आरक्षण धोरणांचे प्राथमिक लाभार्थी अनुसूचित जाती (SC), अनुसूचित जमाती (ST) आणि इतर मागासवर्गीय (OBC) आहेत. शिवाय, वंचित वर्गांना विशेषाधिकार प्राप्त वर्गांच्या बरोबरीने यावे यासाठी ही संकल्पना संविधानाचा भाग बनवण्यात आली.
सुरुवातीला वंचित घटकांच्या विकासासाठी स्वातंत्र्यानंतर केवळ दहा वर्षांसाठी आरक्षण धोरण बनवण्याचा विचार होता. मात्र, आता परिस्थिती अशी आहे की, स्वातंत्र्याच्या सत्तर वर्षांहून अधिक काळ लोटल्यानंतरही आरक्षणाचे धोरण कायम आहे.
आरक्षणाचा इतिहास
आपली राज्यघटना आपल्या सर्व नागरिकांना न्याय आणि समानतेची हमी देते. आपल्या सामाजिक रचनेतील असमानता ओळखून, राज्यघटनेच्या निर्मात्यांनी असा युक्तिवाद केला की दुर्बल घटकांना राज्याने प्राधान्याने हाताळले पाहिजे. त्यामुळे समाजातील दुर्बल घटकांना संरक्षण देण्याची विशेष जबाबदारी राज्यावर टाकण्यात आली.
त्यानुसार, राज्यघटनेने समतावादी सामाजिक व्यवस्था निर्माण करण्याच्या प्रक्रियेला गती देण्यासाठी सुरुवातीला, आरक्षणाच्या टक्केवारीत (१९५० च्या घटनेत) अनुसूचित जातींसाठी १२.५ टक्के आणि अनुसूचित जमातींसाठी ५ टक्के आरक्षण देण्यात आले होते, परंतु नंतर ही टक्केवारी १९७० मध्ये अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातींसाठी अनुक्रमे १५ टक्के आणि ७.५ टक्के करण्यात आली. नोकऱ्या, महाविद्यालये आणि विद्यापीठांमध्ये प्रवेश आणि केंद्र आणि राज्य विधानसभांमध्ये आरक्षण देण्यात आले होते.
नंतर, सार्वजनिक उपक्रम आणि राष्ट्रीयीकृत बँका इत्यादींमध्ये ते प्रदान केले गेले. सर्व राज्य सरकारांनी त्यांच्या नियंत्रणाखालील सेवांमध्ये अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातीसाठी आरक्षण देणारे कायदे देखील लागू केले. पुढे, इतर सवलती जसे की पदोन्नतीमध्ये आरक्षण इ. देखील सरकारकडून प्रदान करण्यात आले.
भारतातील आरक्षण प्रणालीचे फायदे
- विविध निर्णय प्रक्रियेत मागासवर्गीय लोकांच्या संख्येत वाढ, परिणामी समाजाच्या विविध घटकांना समान प्रतिनिधित्व मिळते.
- मागासलेल्या वर्गातील काही लोकांना सार्वजनिक क्षेत्रातील आणि काही खाजगी संस्थांमध्ये उच्च पदे किंवा सेवा प्राप्त करण्यास मदत झाली आहे.
- जेव्हा मागासवर्गीय लोकांचा मानवी हक्कांचे उल्लंघन होते तेव्हा लोकांना न्यायासाठी संघर्ष करण्यास प्रोत्साहित केले जाते.
- आरक्षणामुळे पुढे अधिक श्रीमंत आणि मागास अधिक गरीब होण्याची प्रक्रिया मंदावली आहे.
- ऐतिहासिकदृष्ट्या शिक्षण, कौशल्ये आणि आर्थिक किंवा आर्थिक गतिशीलता यापासून वंचित होते ते लोक आता या सुविधांचा लाभ घेऊ शकतात.
भारतातील आरक्षण प्रणालीचे तोटे
भारतातील आरक्षण प्रणालीच्या चांगल्या फायद्यांसोबतच, त्याचे काही तोटेही आहेत.
- जात-आधारित समाजाच्या कल्पनेचा नाश होण्याऎवजी त्याचा प्रसार होत आहे.
- मागासवर्गीय नाहीत परंतु गरीब आहे अशा लोकांना कोणताही सामाजिक किंवा आर्थिक फायदा मिळत नाही. हीच परिस्थिती कायम राहिल्यास त्याचा परिणाम गरीब वर्गातील लोकांची एक वेगळी मागास जात निर्माण होऊ शकते.
- आरक्षणाचे लाभार्थी हे प्रामुख्याने काही मोजकेच आहेत, त्यामुळे उपेक्षित वर्ग अजूनही उपेक्षितच आहे.
- अपात्र उमेदवारांना संधी मिळाल्यास विविध संस्थांमध्ये प्रवेश घेतलेले विद्यार्थी आणि कर्मचारी यांची गुणवत्ता खालावते.
- जसजसे आरक्षण अधिक वाढत जाते, तसतसे ते समाविष्ट करण्याऐवजी बहिष्काराची यंत्रणा बनते.
- आरक्षण आंदोलनामुळे सामाजिक अशांतता निर्माण होऊ शकते.
निष्कर्ष
भारतातील आरक्षण हे भारताच्या राजकारणात महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे. शिवाय, टीकेला सामोरे जावे लागले तरी तो आता भारतीय समाजाचा अविभाज्य भाग बनला आहे. एकंदरीत असे म्हणता येईल की, आरक्षणामागील हेतूला दोष देता येत नसला तरी, चुकीची अंमलबजावणी हीच आता एक मुख्य समस्या बनली आहे.
तर हा होता भारतीय आरक्षण मराठी निबंध. मला आशा आहे की आपणास भारतीय आरक्षण मराठी निबंध हा लेख (essay on reservation in India in Marathi) आवडला असेल. जर आपल्याला हा लेख आवडला असेल तर हा लेख आपल्या मित्रांसोबत शेअर करायला विसरू नका.